قهوه قجری
شاید برایتان جالب باشد داستان قهوه قجری را بشنوید؛ همان قهوه ای که جان بسیاری از جوانان دلیر را گرفت. این نوشیدنی پرآوازه در دوران قاجار میان اشراف جایگاه خاصی پیدا کرد و حالا بهانه ای شده است تا با هم سفری به گذشته کنیم، حکایت این قهوه را مرور کنیم و شاید بیشتر قدر آرامش و زندگی امروزمان را بدانیم.
تاریخچه و معرفی قهوه قجری
شاید جالب باشد بدانید که زمانی ایرانیان از طرفداران اصلی قهوه بودند، زمانی که بسیاری از مردم دنیا حتی نامی از آن نشنیده بودند. پیش از قرن نوزدهم، قهوه محبوب ترین نوشیدنی در ایران بود. اما به تدریج، چای جایگاه قهوه را از آن خود کرد و به نوشیدنی اصلی مردم تبدیل شد. در دوران صفوی، قهوه نوشی به اوج خود رسید و قهوه خانه ها در سراسر کشور رونق گرفتند. این مکان ها تنها محلی برای نوشیدن قهوه نبودند؛ بلکه به بخشی از فرهنگ اجتماعی مردم تبدیل شدند. اما با روی کار آمدن قاجار، ماجرای قهوه وارد فاز جدید و عجیبی شد. قهوه به ابزاری برای تسویه حساب های سیاسی تبدیل شد و بسیاری از افراد برجسته و مخالفان حکومت به همین روش از میان برداشته شدند.
این کاربرد مرگبار قهوه چنان فراگیر شد که اصطلاح “قهوه قجری” به وجود آمد. این عبارت به قهوه ای اشاره داشت که با سموم مرگباری همچون سیانور و آرسنیک آلوده می شد و به مخالفان خورانده می شد. این روش که به ویژه پس از دوران ناصرالدین شاه رایج شد، در موارد زیادی توسط فرزند او، ظل السلطان، حاکم اصفهان، به کار می رفت. او از این شیوه برای از بین بردن دشمنان خود استفاده می کرد. یکی از دلایل اصلی استفاده از قهوه در این قتل ها، نبود هیچ آثار قابل مشاهده ای مانند کبودی یا خونریزی در بدن قربانی بود که مرگ او را طبیعی جلوه می داد.
قهوه قجری، موضوع خواستگاری
در دوران قاجار، قهوه نقشی فراتر از یک نوشیدنی ساده داشت و در مراسم خواستگاری خاندان سلطنتی به شکلی خاص و نمادین استفاده می شد. رسم بر این بود که هر فردی که جرأت می کرد برای ازدواج با یکی از دختران قاجاری پا پیش بگذارد، باید آمادگی روبه رو شدن با مرگ را نیز داشته باشد. در این مراسم، دو فنجان قهوه پیش روی خواستگار قرار داده می شد. یکی از فنجان ها حاوی قهوه مسموم بود و دیگری قهوه سالم. سرنوشت خواستگار به انتخاب او بستگی داشت؛ اگر فنجان مسموم را برمی داشت، جان خود را از دست می داد، اما اگر قهوه سالم را انتخاب می کرد، داماد خانواده می شد. این سنت عجیب و هراس انگیز بعدها به عرصه سیاست نیز راه یافت و قهوه به ابزاری برای حذف مخالفان و رقیبان سیاسی تبدیل شد. بسیاری از بزرگان در این دام کشنده گرفتار شدند.
طرز تهیه قهوه ی قجر
مواد مورد نیاز قهوه قجری
- قهوه: یک تا دو قاشق برای هر فنجان آب
- آب: یک فنجان برای هر نفر
- شکر: به مقدار دلخواه
برای تهیه قهوه ای خوشمزه، باید آن را روی حرارت ملایم بپزید. گفته می شود که قهوه نباید زودتر از پنج دقیقه آماده شود. برای تهیه قهوه قجری، مانند سایر انواع قهوه، بهتر است از دانه های قهوه تازه برشته شده استفاده کنید. هر چقدر دانه ها بیشتر برشته شده باشند، عطر قهوه بهتر خواهد بود، اما حتی دانه های به طور متوسط برشته شده نیز بوی خوبی دارند.
برای آسیاب کردن دانه ها می توانید از آسیاب های قدیمی یا جدید استفاده کنید، مهم این است که در نهایت پودر قهوه ای یکنواخت و نرم به دست آید. پودر قهوه باید کاملاً نرم و یکنواخت باشد. نوعی پودر قهوه که برای قهوه قجری استفاده می شود، معمولاً یکی از بهترین انواع پودر قهوه است. برای داشتن قهوه ای با کیفیت، بهتر است از آب سرد استفاده کنید. همچنین اگر قصد دارید قهوه را شیرین کنید، از شکرهایی استفاده کنید که به راحتی در آب حل شوند.
طرز تهیه قهوه ترک به این صورت است که ابتدا آب را در قهوه جوش می ریزید، سپس قهوه و شکر را به آن اضافه می کنید. برای هر فنجان قهوه، یک تا دو قاشق قهوه لازم است.
در این روش، برای تعیین میزان شیرینی قهوه چهار درجه وجود دارد:
- قهوه بدون شکر (ساده)،
- قهوه با نصف قاشق چای خوری شکر (شکرلی)،
- قهوه با یک قاشق شکر (ارتا شکرلی)
- و قهوه با شکر زیاد (چوخ شکرلی).
قهوه را تا زمانی که شکر کاملاً حل شود، هم بزنید. سپس قاشق را از قهوه جوش بردارید و آن را روی حرارت قرار دهید. در این مرحله، قهوه را نباید هم بزنید، چون ممکن است کف قهوه از بین برود. زمانی که قهوه شروع به جوشیدن کرد، قهوه جوش را از روی حرارت بردارید و قهوه را در فنجان بریزید. قهوه قجری که درست آماده شده باشد، یک لایه نازک کف روی خود دارد. این کف تنها زمانی به دست می آید که از آب سرد استفاده شده باشد و قهوه با حرارت ملایم به جوش آید.
اگر می خواهید قهوه یکدست و خوش طعم باشد، می توانید 20 ثانیه بعد از جوشیدن قهوه آن را از روی حرارت بردارید. برای داشتن کف روی قهوه، می توانید در هنگام تشکیل کف آن را در فنجان بریزید و اجازه دهید بقیه قهوه بیشتر بجوشد.
روش های دیگری نیز برای تهیه قهوه قجری وجود دارد. به عنوان مثال، در برخی از مدارس آشپزی ابتدا آب را داغ کرده، سپس شکر را اضافه کرده و خوب حل می کنند. بعد قهوه و هل را به آن اضافه می کنند و اجازه می دهند تا مخلوط به جوش بیاید. زمانی که مایع جوش آمد، پیش از اینکه آن را در فنجان بریزید، یک بار از روی حرارت برداشته و دوباره روی حرارت قرار می دهند. این کار باعث می شود قهوه عطری خوشایندتر داشته باشد.
برترین فواید قهوه قجری
قهوه قجری طعم تلخی مشابه سایر انواع قهوه دارد، اما میزان کافئین آن از بسیاری دیگر کمتر است. تمام فوایدی که برای قهوه معمولی ذکر شده، در مورد قهوه قجری نیز صدق می کند. این نوشیدنی می تواند به افزایش انرژی بدن کمک کند و به دلیل داشتن آنتی اکسیدان های فراوان، در مبارزه با بیماری ها و پیشگیری از التهابات بدن مؤثر است. کافئین موجود در قهوه قجری با تاثیر بر ذخایر چربی، به کاهش وزن کمک می کند و خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش می دهد. همچنین، مصرف این قهوه برای کبد مفید است و ریسک مرگ بر اثر بیماری های کبدی را کاهش می دهد. مطالعه بیشتر: مصرف قهوه و بیماری های کبد
علاوه بر این، تحقیقات نشان داده اند که قهوه قجری می تواند خطر ابتلا به بیماری های عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون را کاهش دهد. همچنین، افرادی که روزانه 3 تا 4 فنجان قهوه می نوشند، کمتر به بیماری های قلبی دچار می شوند. برای بهره برداری از این خواص، قهوه باید به صورت طبیعی و بدون شکر مصرف شود. اگر به تاریخچه قهوه علاقه مندید، مقاله قهوه یزدی را هم مطالعه کنید.
مطالعه بیشتر: 13 فایده قهوه برای سلامتی
جمع بندی
پس از پایان دوران سلطنت قاجار، قهوه همچنان محبوبیت خود را در میان مردم ایران حفظ کرد و حتی تعداد علاقه مندان به آن افزایش یافت. گرچه روش های تهیه قهوه های امروزی به طور چشمگیری با قهوه های دوران قاجار تفاوت دارد، اما هنوز بسیاری از افراد هنگام نوشیدن هر نوع قهوه ای، خاطراتی از قهوه های قدیمی و داستان های معروف آن دوران برایشان زنده می شود. درباره فواید مصرف قهوه مطالعه کنید.